Мафижсан төр буюу "МАНАН"

Энэхүү мафижсан төр нь үйл ажиллагаандаа хоёр үндсэн зарчмыг мөрдлөг болгодог болохыг эрдэмтэн, судлаач нар тодорхойлсон байна. 

Нэгдүгээрт: эрх мэдлийн хэт төвлөрлийг бий болгож, үүнийгээ хадгалж үлдэх; 

Хоёрдугаарт: хувийнхаа болон тойрон хүрээлэгч нарынхаа эд хөрөнгө, баялагийг аривжуулан хуримтлуулах.

Мафижсан төр нь дараах үндсэн шинжүүдийг агуулдаг.

- Мафижсан төрийн тогтолцоог хүмүүсийн үзэл бодол бий болгодоггүй. Харин эсрэгээр эрх мэдэлтнүүд өөрийнхөө ханашгүй хэрэгцээг хангах эрмэлзлээ улс төрийн үзэл суртал гэж бусдад тулгаж, үүндээ татан оролцуулдаг. Тухайн үеийн улс төрийн чиг зорилгоос хамаарч үзэл суртлаа хувьсан өөрчилж, эцсийн зорилгодоо хүрч байхын тулд улс төрийн бүлэглэлүүдийг бий болгож, эдгээрээр дамжуулан төрийн болон гүйцэтгэх эрх мэдлийг гартаа атгаж байдаг. Өнгөц харахад улс төрийн өөр хүчин төрийн эрх мэдлийг авсан мэт боловч мөн чанартаа энэ нь  мафижсан төрийн өөр хэлбэр дүрс  байдаг онцлогтой. Энэ нь тухайн орны ард иргэдийг төөрөгдөлд оруулан тайвшруулж, үүссэн байгаа нийгмийн бүхимдлыг түр намжаадаг. Хэсэг хугацааны дараа нийгмийн бухимдал дахин бий болоход гуравдагч дүрүүдээ тодруулж, ард түмнийг бас дахин хуурдаг нарийн аргатай. Ийнхүү мафижсан төр нь нийгмийн хөгжил, нөхцөл байдлын өөрчлөлтийг соргогоор мэдэрч хамелеон шиг байнга хувьсан өөрчлөгдөж, гэмт хүсэл зоригоо гүйцэлдүүлдэг.

- Мафижсан төрийн эрх баригч нар нь улс, үндэстний хэмжээнд дураараа авирлахдаа хуульчлагдсан хүчирхийлэлийн арга хэрэгслэл, төрийн албадлагын механизмыг хязгааргүй ашиглах бүрэн боломжоор хангагдсан байдаг. Үүнийгээ өргөнөөр ашиглаж, хэлмэгдүүлэлтийг явуулдаг.

- Мафижсан төрийн эрх мэдэлтнүүд улс орны байгалийн нөөц, баялагийг цөлмөх замаар өөрсдийн гэр бүл, төрөл садан, найз нөхдөө хууль бусаар хөрөнгөжүүлэх, баяжуулах, өөрсдийн хүчийг бэхжүүлэх, өргөжүүлэхдээ зартай гэмт этгээд, гэмт бүлэглэлүүдтэй холбогдож, үйл ажиллагаандаа татан оролцуулдаг. Мөн тухайн улсын  хамгийн үр өгөөжтэй, ашигтай байгууллага, аж ахуйн нэгжийг хараа хяналтанд авч, удирдах албан тушаалд нь өөрийн төлөөний хүнээ тавьдаг.

- Мафижсан төр нь өөрийн эрх ашгаа хамгаалах хамгаалалтын тогтолцоотой, мөнгөний урсгалын бий болгож, хууль бусаар хөрөнгөжих банк санхүүгийн байгууллагатай, өөрийн захиалгаар шийдвэр гаргадаг прокурор, шүүгч нартаа байдаг ба тагнуул, тусгай алба, цагдаагийн байгууллагын удирдлагд өөрийн хүмүүсийг томилж, эдгээр байгууллагуудын тусгай арга хэрэгслийг улс төрийн зорилгоор ашигладаг. Тэр ч байтугай сонгуулийн төв  байгууллагад өөрийн хүнээ шургуулан оруулж, ард түмний бүх шатны сонгуулийн дүнг будлуулан өөрчилж, өөрсдийн дүр-хүмүүсийг төрийн эрх барих дээд болон орон нутгийн өөрөө удирдах байгууллагад гаргадаг. Ингэж төрийн эрх мэдлийг гартаа оруулж, аль болох удаан хугацаанд хадгалж үлдэхийн тулд бүхий л аргыг хэрэглэдэг.

Мафижсан төрд маш их хэмжээгээр авлига, лобби явагддаг.

Зарим судлаач нар мафижсан төрийн нэг хэлбэрийг клептокра́т \эртний грекийн  κλέπτειν — хулгайлах, κράτος — засаглал, эрх мэдэл; өөрөө хэлбэл хулгайч нарын засаглал\ гэж ангилж, үүнийг төрийн эрх мэдлийн давуу байдлыг ашиглан ард түмэн, улс орны эд хөрөнгө, баялагийг өөрийн болгож,  хувийн эд баялагийг аривжуулан хөрөнгөжиж, улс төрийн эрх мэдлээ нэмэгдүүлж байгаа луйварчдыг гарт орсон төрийг хэлнэ гэж томьёолсон байдаг.

Төрийн эрх мэдэлд гарсан луйварчид улсын мөнгө, хөрөнгөнд өөрийн мэт хандаж, өөрийн болон тойрон хүрээлэгчдийнхээ хэрэгцээг хангадаг байна. Ингэхдээ хэзээ нэгэн цагт эрх мэдэлгүй болсон үедээ тансаглах эсхүл улс орноосоо оргон зугатаахдаа ашиглах зорилгоор их хэмжээний мөнгийг гадаад дахь нууц данс \оффшор\ руу шилжүүлдэг байна. 

Байгалийн баялгийн олборлолт давамгайлсан эдийн засагтай улс оронд клептократ дэглэм бүрэлдэн тогтож, үүний уршгаар тухайн орон руу чиглэсэн гадаадын хөрөнгө оруулалтыг үргээж, улсын орны дотоод зах зээл, олон улсын худалдааг эрс сулруулдаг.

Нийгэмд нэн шаардлагатай цэцэрлэг, сургууль, эмнэлэг зэрэгт зарцуулагдах мөнгө, хөрөнгөнөөс лувайрчид өөрийн хэрэгцээнд зарцуулж, тансаглах хэрээр энгийн ард иргэдийн ахуй амьдрал тэр хэмжээгээр доройтож, амжиргааны түвшин буурч байдаг.

Дээр дурьдсан зүйлүүд нь манай оронд биелэлээ бүрэн олж, нам дамжсан улс төр-бизнесийн МАНАН бүлэглэл бодитой бий болж, өөрийн дэглэмийг тогтоож, улс орныг засаглалын хямралын хэмжээнд хүргээд байна.

Манайд бүрэлдэн тогтсон улс төрийн дэглэмийг "сүүлийн найман жилд Монголд МАНАН-гийн дэглэм тогтлоо” гэж МАХН дүгнэсэн бол Ерөнхий сайд асан Н.Алтанхуяг нь "хуйвалдааны төр, төрийн бүлэглэл, шударга бусын хонгил” гэж томъёолж, УИХ-ын гишүүн Ц.Нямдорж "НАХЯ-ны үед гардаггүй байсан гажуудлууд гарах боллоо”, Шадар сайд У.Хүрэлсүх "Төр мафижиж, компанийн засаглал тогтлоо” гэж дүгнэж байна. Эдгээрийг бүрэн үндэслэлтэй гэж хүлээн зөвшөөрөхөөс өөр аргагүй юм.

 

2006 оны 4 дүгээр сард ТЕГ-ын дэд даргаар томилогдоод эрх үүргийн дагуу байгууллагын үйл ажиллагаатай танилцахад Гүйцэтгэх ажлын хуулийг завхруулсан баримт цөөнгүй байв. Миний бие үүнийг "шударга бусын хонгил”-ын үйлчлэл гэж үздэг.

Улс төрийн өрсөлдөгчийн талаар, хувийн байр суурь, эрх ашгаа бэхжүүлэхийн тулд тагнуулын байгууллагыг ашиглаж нууцаар мэдээлэл олох гэсэн сонирхлоос Төр, Засгийн тэргүүн нар тэр болгон татгалзаж чаддаггүй бололтой. Энэ нь магад Үндэсний эрх ашиг болон албан тушаалтны хувийн эрх ашиг гэдгийн заагийг ойлгохыг хүсэхгүйтэй холбоотой байх.

 

2007 оны намар Ерөнхий сайд асан М.Энхболдыг энэ санаархал мөн тойрсонгүй. Тэр үед намын даргын суудал, Ерөнхий сайдын суудал намын гишүүдийн саналаар шийдэгдэж байсан учир 2007 оны 10 дугаар сарын 22-30-ны хооронд болсон МАХН-ын 25 дугаар Их Хурлын гишүүдийн санаа бодол М.Энхболдод маш чухал байсан байх. Иймдээ ч тэрээр ТЕГ-ын зарим албан тушаалтан нарт хууль бус үүрэг өгч, МАХН-ын Их хурлын гишүүдийг нууцаар чагнаж, хянаж байсныг нь зогсоож байв.

Ер нь бол М.Энхболд нь ТЕГ-ын болон АТГ-ын даргаар Наваансүрэнгийн Ганболдыг томилуулсан нь түүнийг МАНАН-ийн дэглэмийн нэгэн хэсэг болсныг нотолж байгаа ба АТГ-ын дарга Н.Ганболдын үед XXI зууны эхэн үеийн хэлмэгдүүлэлт явагдсан. Үүнийхээ гавьяаг үнэлүүлж генерал болсон байх талтай.

М.Энхболдтой холбоотой Доржзодовын илчилсэн 60 тэрбумын, М.Энхболдын хүрээллийг харуулсан  "Аархал” зэрэг бичлэгүүд, Төрийн банктай холбоотой "Цензургүй сурвалжлага” зэрэг нь М.Энхболд МАНАН-ын дэглэмийг бэхжүүлсэн гэдгийг нотолж, үүний зэрэгцээ олон улсын судлаач нарын тодорхойлсон мафижсан төрийн шинжийг илт илэрхийлж байгаа бус уу?

М.Энхболд Цагдаа, Тагнуулын байгууллагыг улс төрийн зорилгоор ашиглахаар оролдохоос гадна өөрийн санааг гүйцэлдүүлэхийн тулд ямар ч бохир арга хэрэглэхээс буцахгүй болсон гэдгийг саяхан болсон Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн үеэр зартай эрүүгийн элемент Д.Хишигжаргал буюу "Дамбын Хишгээ”-г сурталчилгаандаа ашиглаж байсан нь нэгийг бодогдуулж байна. 

"Хууль хяналтын байгууллагыг бохир зорилгодоо ашигладаг болсон. Тэд таалагдаагүй, барьцаалах боломжгүй, золиослох шаардлагатай хүмүүсээ тэр шударга бусын хонгилоор ямар ч шударга ёсны хэмжүүргүйгээр зохиомол хэрэг үүсгэж, ялтан хэрэгтэн болгож чадаж байна. Тэд ашиглах гэсэн зарим хүнийхээ шийдвэр гаргах эрхийг сүрдүүлээд, барьцаалаад сейфэнд нь хийгээд цоожилчихдог болсон” гэж Ерөнхий сайд асан Н.Алтанхуяг хэлсэн нь бодит үнэн.

Олон улс төрч, бизнесменүүд энэхүү "шударга бусын хонгил”-оос айж, эмээж байна. Олон ч хүнийг хэлмэгдүүлж, зовоосон. Би үүнийг хэн нэгнээс сонсож биш өөрийн биеэр мэдэрсэн хүний хувьд сайн мэдэж байна. Шударга үнэний төлөө зогсож, Сөрөх тагнуулын дарга асан Цогтбаатарыг "төрийн нууц задруулсан” гэж гэрчлүүлэхээс нь татгалзсаны төлөө  мөн л шударга бусын хонгилоор оруулах гэж оролдсон. Энэ бүхний эсрэг тууштай тэмцэж, шүүх хууль хяналтын байгууллагаар шалгуулсны эцэст шударга шүүгч нар хууль ёсны шийдвэр гаргаж, хэсэг нөхдийн хууль бус ажиллагаа бүтэлгүйтсэн юм.

Мафижсан төрийн эсрэг У.Хүрэлсүх нарын МАН-ын эр зоригтнууд зориглон хөдөлж, МАНАН-ын шинэ төрхөө олсон Засгийн газрыг нь огцруулж чадлаа. Одоо МАН гагцхүү зоригтой, шийдэмгий, учраа мэддэг хүнийг Ерөнхий сайдаар сонгож, зөв хүмүүсээр Засгийн газраа бүрдүүлж чадвал мафижсан төрөөс салах нэг том алхам болох юм. 

Ө.Энхтүвшин мэтийн хүмүүс яахаараа Ерөнхий сайдад зүтгэх болов? Арай МАНАН бүлэглэлийн шинэ төрлөө олох хувилбар, хамгаалалт, халхавч биш биз? Засгийн газрыг авч үлдэх гэж их л хичээсэн, түүний  удирдаж байсан нам нь тухай үедээ ямар байдалд орсон билээ дээ

АНУ-ын Ерөнхийлөгч Р.Никсон улс төрийн өрсөлдөгчөө тагнаж чагнасан гэх "Уолтергейтийн хэрэг”-ээс яаж гүрийгээд үнэнд гүйцэгдэж албан тушаалаа өгч байв.

Хэрэв энэ зарчим Монголд үйлчилбэл МАНАН-ын удирдагч нар яах бол?

Тэдний гарт нам дамжсан МАНАН-ын дэглэмээс Ардчилал руу алхах гарц нь байна.